Ik heb lang getwijfeld of ik hier wel een stukje over gips en gipsachtige materialen zou plaatsen - dit is tenslotte een website over epoxy. Toch worden deze materialen heel veel gecombineerd, en kreeg ik veel vragen over het gebruik van bijvoorbeeld Acrystal, een acrylhars. Ik ben een hoop materialen gaan testen, en leg hier onder en op de volgende pagina's uit waar je uit kunt kiezen, en wat de voor- en nadelen zijn. Op deze pagina hieronder richt ik me op de algemene info over gips en gipsachtige materialen; modelgips, porseleingips, en acrylhars zoals Acrystal. Wil je specifieke info over één van deze materialen, kijk dan onderaan deze pagina.

Waarom überhaupt iets anders dan epoxy?

Epoxy is extreem veelzijdig; daar ben je waarschijnlijk zelf ook al achter gekomen. Toch is epoxy soms ook wat onhandig. Denk bijvoorbeeld aan problemen met hittebestendigheid, beperkte UV stabiliteit, lange wachttijden tijdens het uitharden, het moeten dragen van bescherming om de kans op een epoxy allergie te verkleinen, etc. Steeds meer epoxy gieters gaan hun hobby of werk combineren met gipsachtige materialen, of stappen zelfs helemaal over. Ik heb de voor- en nadelen van deze materialen op een rijtje gezet.

Voor- en nadelen

Hieronder zie je een kort overzicht van de voor en nadelen. Onder de tabellen worden de voor- en nadelen uitgebreider besproken.

Het allergrootste voordeel van het gieten met gips en gipsachtige materialen is dat het veel sneller uithardt dan epoxy. Hoewel ook deze materialen enkele dagen nodig hebben om hun volledige sterkte te bereiken, kun je vaak je werkje al ontmallen na een half uur. Dat is echter ook meteen het grootste nadeel - je moet erg snel werken. Bij grote hoeveelheden of als je meerdere mallen te gieten hebt, ben je soms te laat en is het al te dik geworden om nog goed gegoten te worden. Sowieso is dit mengsel zwaarder en vaak een stuk dikker en is het moeilijk met de hand te mengen. Bij grotere hoeveelheden heeft niet iedereen de kracht om het te mengen zonder hulp van een ander of van een apparaat zoals een boormachine met een menger. De kans op luchtbellen is vanwege de dikte dan ook veel groter, al zijn natuurlijk alleen de luchtbellen aan het oppervlak zichtbaar. Ontluchten in een vacuümvat is vaak niet of niet goed mogelijk, omdat dit te veel tijd kost en het materiaal veel uitzet. Omdat het zwaarder is dan epoxy, heb je ook meer gram nodig dan de hoeveelheid epoxy nodig voor dezelfde mal.

Gips, porseleingips, en acrylharsen zijn allemaal goedkoper dan epoxy. Deze volgorde gaat van goedkoop naar duurder, maar ook van zwak tot sterker. Epoxy is moeilijk te breken, maar vooral gips is erg breekbaar. Je kunt een werkje uiteraard overgieten met epoxy om het een stuk sterker te maken. Je kunt gips of gipsachtige materialen dan gebruiken als goedkoper alternatief waar helderheid niet nodig is, zoals een dienblad, (delen van) onderzetters, (delen van) vazen, etc. Bovendien hoef je je niet druk te maken om vervorming door hete kopjes zoals dat bij epoxy wel vaak problemen geeft, en hoef je ook niet bang te zijn dat je werkjes vergelen in de zon. Sterker nog, je kunt hiermee gewoon kaarshouders maken, aangezien het onbrandbaar is. Houd er wel rekening mee dat niet alle materialen waterbestendig zijn. Gips kan bijvoorbeeld niet goed tegen water, hoewel porseleingips dat wel kan. Bij acrylharsen is dit erg afhankelijk van het merk en type; er bestaan volledig watervaste acrylharsen die bedoeld zijn om in aquaria gebruikt te worden.

Gips en gipsachtige materialen zijn allemaal water-gebaseerd. Dat geeft als voordeel dat ze veilig te verwerken zijn zonder de noodzaak van een masker en handschoenen, al moet je natuurlijk wel voorkomen dat je het stof inademt. Maar veel mensen die last krijgen van een epoxy allergie stappen over op porseleingips of acrylhars om toch nog verder te kunnen met een creatieve hobby. Alle siliconen mallen blijven bruikbaar; de levensduur van siliconen mallen is zelfs langer met het gebruik van dit soort materialen, omdat epoxy de mal echt beschadigt.
Een klein nadeel van het water is dan wel dat na het ontmallen er nog water verdampt uit je gietsel, dus dat je niet zomaar een oud gietsel kan wegen om te bepalen hoeveel gram er eigenlijk ook al weer in die mal gegoten moest worden. De water-truc die bij epoxy werkt (water + 10%) moet aangepast worden voor het specifieke product wat je gebruikt, én de mengverhouding die je gebruikt hebt. Bijvoorbeeld, voor porseleingips van Polyestershoppen, 3:1 gemengd, is de omrekenfactor niet 10% maar 90%. 100 milliliter water in de mal betekent 190 gram porseleingips aanmaken om de mal te vullen. Voor Acrystal Prima van Polyestershoppen, 100:40 gemengd, is de omrekenfactor 95%. 100 milliliter water in de mal betekent 195 gram Acrystal aanmaken om de mal te vullen. Maar modelgips, een andere acrylhars, een ander merk porseleingips, of een iets andere mengverhouding betekent dat deze getallen niet meer opgaan en wat anders moet zijn.

Over die mengverhouding; op zich is het toch wel een voordeel dat de mengverhouding minder precies aangehouden hoeft te worden. Hoewel bij epoxy vanaf ~10% teveel aan hars of juist verharder het resultaat zachter en soms zelfs onbruikbaar maakt, is dat hier niet het geval. Te weinig vloeistof toevoegen (water of acrylhars vloeistof) maakt de gipsachtige materialen alleen maar sterker en laat het nóg sneller uitharden, zolang je natuurlijk niet te ver buiten de voorgeschreven mengverhouding afwijkt. Uiteraard is het dan wel lastiger te gieten, omdat het mengsel dikker wordt. Bij het toevoegen van meer vloeistof dan voorgeschreven gebeurt het omgekeerde; beter gietbaar, langzamere uitharding, en in het geval van gips en porseleingips een iets breekbaarder resultaat. In dit geval is acrylhars wel een uitzondering, want meer vloeistof maakt het resultaat niet breekbaarder. De gebruikte vloeistof is namelijk een hars, en geeft op zichzelf al een stevig resultaat. Zoals al eerder gezegd, moet je natuurlijk niet overdrijven. Veel te weinig vloeistof toevoegen geeft een korrelig resultaat wat niet bindt, en veel te veel vloeistof toevoegen geeft een waterig papje wat er dagen over duurt om in te drogen.

Wat kleurstoffen betreft is het wel wat ingewikkelder. Kleurstoffen en pigmenten die je gewend bent te gebruiken in de epoxy zijn niet altijd bruikbaar in gips en gipsachtige materialen. Pigmentpasta's bijvoorbeeld bevatten een kleine hoeveelheid epoxy hars, wat een allergene stof is. Normaal reageert dat met de verharder in de epoxy, maar als je het zou gebruiken in een gipsmengsel, blijft die hars vrij beschikbaar. Je resultaat is dan dus ook licht allergeen. Van mica poeders en alcoholinkten blijft weinig over in gipsachtige materialen, omdat die niet helder zijn. Je ziet dus eigenlijk alleen maar de buitenste laag van je werkje. Zonde dus om veel mica poeder toe te voegen, en te zien dat het resultaat amper zichtbaar is. Je mal inkleuren met mica poeder, zoals ook veel gedaan wordt met epoxy, werkt ook niet altijd goed bij gipsachtige materialen, omdat het mica dan niet altijd goed blijft plakken aan je gietsel. Wat wel goed werkt zijn watergebaseerde pigmenten en poeder pigmenten die oplossen in water. De meest bekende voorbeelden van watergebaseerde pigmenten zijn acrylverf en acrylinkt. Vooral de goede merken bevatten veel pigment en zijn dan ook meteen heel makkelijk verkrijgbaar in vele tientallen kleuren. Hoewel sommige verven of pigmenten enkel pastelkleuren kunnen geven, zijn goede merken in staat diepe kleuren te geven. Let wel op dat acrylverven acrylmedium bevatten, wat je mengsel een stuk dikker maakt. De meest bekende voorbeelden van poeder pigmenten die oplossen in water zijn beton-, gips- en verfpigmenten in poedervorm. Ook kunnen gipsachtige materialen makkelijk worden ingekleurd ná het gieten, met verf, inkt, of met stiften.

Wanneer moet ik wat kiezen?

Ik snap dat dit een hoop informatie is voor je. Om het makkelijker te maken, kan de tabel hieronder helpen je een keuze te maken tussen de materialen.

Eigenschap	Gips	Porseleingips	Acrylhars
Alleen water nodig
Goedkoop	~1 euro/kg	~5 euro/kg	~10 euro/kg
Snel	~15-60 min	~30 min	~15 min
Sterk
Vloeibaar			/
Waterbestendig			/
Wit

Bedenk je dat aangezien je voor gips en porseleingips alleen nog maar water nodig hebt, het materiaal relatief gezien nóg goedkoper is. Een verpakking van een kilo gips of porseleingips geeft dus meer dan een kilo mengsel met het water er bij gerekend, terwijl een verpakking acrylhars van een kilo de vloeistof er bij heeft en dus slechts een kilo mengsel geeft.
  Wil je eerst kijken of dit soort materiaal leuk voor je is? Begin dan met het goedkoopste en probeer gips eens uit.
  Wil je gewoon snel ontmallen en een sterk materiaal? Kijk dan naar acrylhars.
  Wil je het witste resultaat of het meest vloeibare materiaal voor de strakste vormen? Ga dan voor porseleingips.